Spurt og svarað

Heildarútflutningur álvera á Íslandi árið 2023 nam 325 milljörðum. Það er um 17,4% af heildar útflutningsverðmæti þjóðarinnar í vöru og þjónustu.

Í framleiðslu áls verður almennt mest losun vegna orkuvinnslu. Á Íslandi byggist raforkuframleiðsla nær einvörðungu á endurnýjanlegum orkugjöfum. Þegar endurnýjanleg orka er notuð til álframleiðslu er losunin margfalt minni en þar sem orkan er sótt í jarðefnaeldsneyti á borð við kol eða gas, enda er það orkuvinnslan sem losar mest við álframleiðsluna. Umhverfisvöktun með álverum á Íslandi er með umfangsmestu umhverfisrannsóknum á Íslandi og leggja öll álverin ríka áherslu á að starfsemin sé í sátt við umhverfið, með lágmörkun umhverfisáhrifa og ábyrgri nýtingu orku og hráefna.

Öll álverin hafa stefnu í samfélagsábyrgð, þar sem horft er til hugmyndafræði sjálfbærrar þróunar og stefnt að því að ná jafnvægi milli umhverfis, efnahags og samfélagslegra þátta til lengri tíma litið. Á hverju ári veita þau háa styrki til samfélagsmála og námu styrkirnir alls 208 milljónum árið 2015.

Framleiðsla áls hófst á Íslandi árið 1969. Síðan þá hefur hlutur áls í vöruútflutningi margfaldast á meðan hlutur sjávarútvegs hefur helmingast. Áliðnaðurinn gegnir lykilhlutverki í vöruútflutningi og hefur þannig breikkað og styrkt grundvöll íslensks efnahagslífs. Hann gerir útflutning fjölbreyttari, sem aftur dregur úr sveiflum í efnahagslífinu og stuðlar að að stöðugra gengi.

Álver á Íslandi keyptu vörur og þjónustu fyrir um 61 milljarð árið 2022 og er þá raforka undanskilin. Á síðustu árum hafa þessi viðskipti að jafnaði numið um 22 til 40 milljörðum á ári. Það skapar hundruðum íslenskra fyrirtækja rekstrargrundvöll. Álver þurfa stöðugar fjárfestingar til að viðhalda samkeppnishæfni sinni og fjárfestu álverin fyrir yfir 277 milljarða á árunum 2011 til 2021.

Álver á Íslandi kaupa um 66% allrar raforku á Íslandi. Alls greiddu álverin um 85 milljarða fyrir orkuna árið 2022 og er þá miðað við meðalverð Landsvirkjunar til stóriðju. Uppbygging raforkukerfis á Íslandi hefur haldist í hendur við uppbyggingu í áliðnaði. Íslendingar eiga nú eitt öflugasta og hagkvæmasta raforkukerfi í heiminum, leggja sitt af mörkum í loftslagsmálum með endurnýjanlegri orku og heimilin uppskera eitt lægsta verð sem þekkist á byggðu bóli. Í samræmi við orkustefnu er Ísland vel í stakk búið að njóta þjóðhagslegs ávinnings, stuðla að verðmætasköpun í atvinnulífinu og bjóða samkeppnishæft orkuverð.

Það er staðreynd að ál er meðal þeirra málma sem mest er endurunnið. Yfir 75% af öllu áli sem framleitt hefur verið í heiminum er enn í notkun. Hér má fræðast um endurvinnslueiginleika áls.

Ál framleitt á Íslandi er flutt til fjölmargra landa, einkum í Evrópu. Það er til margra hluta nytsamlegt; íslenskt ál er notað í bifreiðar, til að mynda Audi og Mercedes Benz, felgur, álpappír, lyfjaumbúðir og húsaklæðningar – svo fátt eitt sé nefnt. Hér á landi eru fullunnir álvírar fyrir háspennustrengi. Þá er álið framleitt á Grundartanga sem Málmsteypan á Hellu notar í sína framleiðslu, svo sem rómaðar pönnukökupönnur og fjölbreyttar afurðir fyrir sjávarútveg, orkuiðnað og ferðaþjónustu.

Um 1.500 manns störfuðu hjá álverum á Íslandi árið 2021 og um 409 voru í föstu starfi á vegum verktaka- og þjónustufyrirtækja á álverssvæðum. Samkvæmt Hagfræðistofnun má reikna með að um 5 þúsund manns hafi framfæri sitt af álframleiðslu með beinum hætti, en það eru rúm 2,6% starfandi fólks í landinu. Álver á Íslandi kaupa vörur og þjónustu fyrir um 35 milljarða á ári af hundruðum fyrirtækja, sem nota fjármunina til að stórum hluta til að greiða starfsmönnum laun.

Öryggismál eru forgangsatriði hjá álverum og endurspeglast sú staðreynd í öllu starfi þeirra. Allt kapp er lagt á að það séu slysa- og tjónalausir vinnustaðir. Stóriðjufyrirtækin hafa af mörgum verið talin í fararbroddi á sviði öryggismála á íslenskum vinnumarkaði og hafa innleitt vinnubrögð sem hafa verið mörgum öðrum til eftirbreytni. Fyrir utan almenn öryggismál á vinnusvæðum er mikið lagt upp úr öflugum forvörnum og fræðslu.

Öll störf í álverum henta bæði körlum og konum. Hlutfall kvenna í álverum á Íslandi er með því hæsta sem þekkist í heiminum og þau hafa öll skýra jafnréttisstefnu. Bæði kynin eiga jafna möguleika til starfsframa og er stuðlað að launajafnrétti, enda varðar jafnrétti veginn að aukinni hagsæld. Árið 2014 fékk Rio Tinto Alcan á Íslandi Hvatningarverðlaun jafnréttismála þegar þau voru veitt í fyrsta skipti.

Undanfarin ár og áratugi hefur byggst upp öflugur klasi með hundruðum fyrirtækja og stofnana sem tengjast áliðnaðinum á Íslandi. Álklasinn var stofnaður formlega í júní 2015 og standa að því klasaframtaki á fjórða tug fyrirtækja og stofnana. Á meðal stofnenda eru verkfræðistofur, vélsmiðjur, tæknifyrirtæki, málmsteypur, skipafélög, verktakafyrirtæki, fjármálastofnanir, rannsókna- og menntastofnanir, auk allra álvera á Íslandi.

Bent hefur verið á að ferðamannaiðnaðurinn hefur þrefaldast frá 2003, þegar framkvæmdir við Kárahnjúkavirkjun hófust. Víða um heim er jákvætt viðhorf til orkuuppbyggingar á Íslandi og hafa rannsóknir leitt í ljós að ferðamenn hafa meiri áhuga á Íslandi vegna endurnýjanlegra orkugjafa sem hér eru notaðir. Álver hafa lagt ýmsum verkefnum á sviði ferðamála lið og þau hafa markvisst styrkt grunnþjónustu á landsbyggðinni sem nýtist ferðaþjónustunni.

Því hefur verið haldið fram að íslenskur almenningur niðurgreiði raforkuverð til stóriðju. En því er í raun öfugt farið. Tekjur orkufyrirtækja eru um 20% hærri af uppsettu afli til stóriðju en til annarra fyrirtækja og stofnana, þar með talið almennings. Hér er það skýrt í stuttu máli.