Hægrimenn og stóriðja

Ólafur Teitur Guðnason, upplýsingafulltrúi Rio Tinto Alcan á Íslandi, birti grein í Morgunblaðinu í dag og er hún svohljóðandi:

Davíð Þorláksson, formaður Sambands ungra sjálfstæðismanna, hvatti hægrimenn til þess í blaðagrein á dögunum að snúa baki við stóriðjustefnu. Hún væri ekki byggð á forsendum frjáls markaðar heldur líktist fremur áætlunarbúskap.

Fyrirfram hefði ég talið að það væri fremur neðarlega á forgangslista hægrimanna að andæfa stefnu sem leitt hefur til þess að í dag streyma 100 milljarðar á ári í erlendum gjaldeyri inn í hagkerfið í gegnum þrjú álfyrirtæki, og eru þá aðeins taldar nettó gjaldeyristekjur sem verða eftir á Íslandi. En röksemdir Davíðs verðskulda umræðu.

Ríkisábyrgð

Davíð gagnrýnir að skattgreiðendur séu látnir ábyrgjast lán orkufyrirtækja til að hægt sé að bjóða stóriðju lægra orkuverð en ella.

Í fyrsta lagi liggur ekkert fyrir um það að ávinningur af slíkri ábyrgð hafi fremur endað í vasa stóriðjunnar í formi lægra orkuverðs en í vasa orkufyrirtækjanna sjálfra.

Í öðru lagi er ljóst, að hafi ávinningurinn verið notaður til að lækka orkuverð hefur það skilað sér hlutfallslega langbest til skattgreiðenda og almennings, því bæði Landsvirkjun og Orkuveita Reykjavíkur hafa minni arðsemi af því að selja orku til almennings en til stóriðju. Raunar helmingi minni í tilviki Landsvirkjunar. (Sjá skýrslu Sjónarrandar fyrir fjármálaráðuneytið 2011 og ummæli stjórnarformanns OR í Morgunblaðinu 28. ágúst 2010.)

Bent skal á að ríkisábyrgðargjald Landsvirkjunar og Orkuveitu Reykjavíkur var hækkað umtalsvert fyrir tveimur árum og endurspeglar nú að fullu þá ívilnun, í formi hagstæðari lánskjara, sem í ríkisábyrgðinni felst. Ábyrgðin getur því ekki lengur þrýst orkuverðinu niður, þó sá möguleiki hafi fræðilega verið fyrir hendi í fortíðinni.

Síðast en ekki síst hefur forstjóri Landsvirkjunar lýst þeirri skoðun sinni að skynsamlegt væri að fjármagna nýjar virkjanaframkvæmdir með eiginfjárframlagi frekar en með ríkisábyrgð. Orkuveita Reykjavíkur er sömuleiðis að skoða verkefnafjármögnun í gegnum sérfélag. Gangi þetta eftir þurfa þeir hægrimenn, sem andvígir eru hvers kyns ríkisábyrgð af hugsjónaástæðum, ekki af þeim sökum að setja sig upp á móti nýjum virkjanaframkvæmdum.

Ívilnanir

Davíð gagnrýnir skattaívilnanir sem veittar hafa verið með fjárfestingarsamningum og gefur í skyn að þetta sé allt að því sovésk nálgun. En ívilnanir eru vel þekktar og viðurkenndar víða um heim, m.a. í Bandaríkjunum og Evrópu. Apple kom á fót starfsstöð á Írlandi á 9. áratugnum vegna sérstakra ívilnana sem þarlend stjórnvöld buðu fyrirtækinu. Og í fyrra fékk sama fyrirtæki vilyrði fyrir 5 milljarða opinberum ívilnunum í tengslum við fyrirhugaða uppbyggingu í Texas. Hér á landi eru veittar umtalsverðar ívilnanir til að laða að erlenda kvikmyndagerðarmenn.

Rétt er að minna á að langstærsta erlenda fjárfesting á Íslandi frá hruni er 60 milljarða fjárfestingarverkefni álversins í Straumsvík, sem fékk engar ívilnanir af neinu tagi.

Innviðir og ruðningsáhrif

Davíð bendir á uppbyggingu innviða sem hið opinbera ræðst í til að liðka fyrir stóriðjuframkvæmdum. Slíkt er raunar ekki algilt, því álverið í Straumsvík byggði sjálft höfn fyrir eigin reikning, sem Hafnarfjarðarbær fékk síðar afhenta til eignar. Í öðru lagi er varla óeðlilegt í alþjóðlegu samkeppnisumhverfi að leggja að einhverju marki til hefðbundna innviði fyrir fyrirtæki sem hyggjast verja tugum eða jafnvel yfir 100 milljörðum til að koma hér á fót starfsemi, skapa hundruð starfa og hafa skuldbundið sig til að kaupa orku í tugi ára.

Loks nefnir Davíð að stórar fjárfestingar í okkar litla hagkerfi valdi skaðlegri þenslu og vaxtahækkunum. Nákvæmlega sama röksemd er iðulega notuð til að halda því fram að óráðlegt sé að lækka skatta. Því kemur svolítið á óvart að heyra henni beitt af SUS. Þá er ljóst að þessi röksemd hefur sjaldan átt eins illa við og nú, þegar fátt kæmi sér eins vel fyrir efnahagslífið og aukin fjárfesting, fleiri arðbær störf og auknar gjaldeyristekjur.

Aðalatriðið

Reynslan er stærsta röksemdin gegn grein Davíðs. Stóriðjan er ein þriggja meginstoða í öflun gjaldeyris, sem er okkur lífsnauðsyn. Hún skapar vel launuð störf og gríðarleg umsvif. Álverin þrjú eyddu 100 milljörðum hér á landi í fyrra, þar af 40 milljörðum í vörur og þjónustu fyrir utan orku. Verktakar, verkfræðistofur og hundruð annarra fyrirtækja njóta góðs af. Álver hafa á undanförnum árum verið meðal stærstu skattgreiðenda landsins. Eldri virkjanir mala gull, nánast hreinan gróða, og þess sama er vænst af hinum nýrri þegar þær hafa borgað sig upp. Þekking hefur skapast, ekki bara í orkuöflun heldur líka á sviði þjónustu við álver og talsvert er flutt út af þeirri þekkingu.

Voru þetta mistök? Hefðum við betur setið heima og látið þessa uppbyggingu eiga sig? Værum við þá betur sett? Ég tel einsýnt að við værum verr sett.

Stóriðja er sannarlega ekki upphaf og endir alls. En mikið óráð væri að mínu mati að afþakka þau miklu verðmæti sem hún sannarlega skapar og þau bættu lífskjör sem hún stuðlar að.