Auðlindir Íslands og hinn almenni borgari

Það vakti athygli mína, að ASÍ og BSRB skyldu í samvinnu við Landvernd boða til ráðstefnu um síðustu helgi um auðlindirÍslands, nýtingu þeirra, eignarhald og skiptingu auðlindaarðsins. Eins og þessi samtök eru byggð upp hljóta áherslur þeirra að vera ólíkar þegar leitað er leiða til þess að  nýta kosti landsins með þeim hætti, að öllum íbúum þess dugi til betri lífsafkomu, - innan póstnúmers 101, fram til dala og úti á ystu nesjum.

Ég hef oft orðið undrandi á ályktunum og álitsgerðum Landverndar. Þar var lagst gegn því að uppbyggður vegur yrði lagður vestan Jökulsár á Fjöllum að Dettifossi og engu skeytt um það, hverjir væru hagsmunir íbúanna eða ferðaþjónustunnar norður þar. Andstaða við Héðinsfjarðargöng er annað dæmi um þá þröngsýni sem einkennir málflutning forystumanna Landverndar. Þar var talað um að „einangrun fjarðarins” eigi „ríkan átt í því að auka verndargildi hans”. Nú var Héðinsfjörður í byggð til skamms tíma. Fræknisaga Gunnars Gunnarssonar „Á botni breðans” gerist á Grundarkoti og styðst við sannsögulegar heimildir. Hann skall á með iðulausri stórhríð svo dögum skipti svo að kotið fennti í kaf, húsfreyja var ein með börnin en bóndi í kaupstaðarferð að sækja föng til jólanna. Þetta er áhrifamikil saga. Héðinsfjarðagöng hafa blásið nýju lífi í byggðirnar út með Eyjafirði. Þar er nú iðandi mannlíf í staðinn fyrir doða og bjartsýni ríkjandi. Ég á ekki von á því, að forystumenn Landverndar taki sjónarmið sín til endurskoðunar. Þó veitir ekki af að þeir dusti af sér rykið og fríski sig upp!

Því miður átti ég þess ekki kost að sækja ráðstefnuna. En ég hnaut um það, sem fram kom í fréttum RÚV í viðtali við auðlindahagfræðinginn Daða Má Kristófersson, - nefnilega að hagsmunir ríkisins séu fyrir borð bornir með þeirri stóriðjustefnu sem fylgt hefur verið. Það sé  lítil arðsemi af orkuauðlindunum! Staðhæfingar af þessu tagi stangast á við staðreyndir.

Þegar orkunotkun Íslendinga er sundurgreind kemur í ljós, að 5% af rafmagnsframleiðslu Landsvirkjunar fer til heimilanna en 80% til stóriðju. Það blasir við, að lágt raforkuverð til almennra nota, - sem er mun lægra hér en í öðrum löndum, -  skýrist af þeim orkusölusamningum sem gerðir hafa verið. Þeir hafa verið til langs tíma og álverin traustir kaupendur. Þegar þetta dæmi er gert upp verður auk þess að taka inn í reikninginn þann virðisauka, sem við höfum af því að nýta orkuna til atvinnusköpunar í staðinn fyrir að hún streymi um sæstreng til Englands.

Ef við horfum til álveranna vinna þar um 1500 manns og á 6. hundrað til viðbótar hjá verktökum álveranna. Ef talin eru bein og óbein störf eru þau 5 þúsund. Kaup álveranna á vörum og þjónustu hafa verið á bilinu 30 og 40 milljarðar kr. og er þá raforkan ótalin, enda hefur orðið til gróskumikill iðnaður í kringum álverin, - sem flutt hefur út vörur og þekkingu til álvera um allan heim. Álverin greiða hærri laun en almennt tíðkast vegna þeirra sérsamninga sem við þau eru gerð. Ég athugaði að gamni mínu kynjahlutföllin í álverinu við Straumsvík. Þar eru jafnmargar konur og karlar í framkvæmdastjórninni. Tæplega þriðjungur millistjórnenda og sérfræðinga eru konur. Þar er rekinn skóli fyrir starfsmenn sem gefur þeim rétt til hærri launa.       

Stóriðja er stundum skilgreind með þeim hætti, að fá störf skapi mikil verðmæti. Í því felst, að mikill kostnaður liggur á bak við hvert starf, en skilar sér margfalt til baka með því að orkunni er breytt í afurð.

Ég rifja upp, að stærstu virkjanir okkar, allar með tölu, voru reistar í krafti þess, að langtímasamningar náðust um nýtingu orkunnar til iðnaðar eða stóriðju. Ég nefni fyrst Írafossvirkjun, sem var vígð 21. október 1953, en jafnhliða henni var ráðist í að byggja Sementsverksmiðjuna og Áburðarverksmiðjuna í Gufunesi. Ég man enn hvílíkum tíðindum þetta þótti sæta!

Búrfellsvirkjun, sem var fullgerð 1969, og álverið í Straumsvík mörkuðu upphaf stóriðju á Íslandi. Síldarstofninn hrundi á árunum 1967-69 og gjaldeyristekjur okkar minnkuðu um helming, svo að þessi nýja atvinnustarfsemi gat ekki komið á betri tíma. Þjóðarbúið rétti sig fljótt við, lífskjör fóru batnandi og efnashagsmálin voru í jafnvægi á árunum 1970-1971. En síðan kom vinstri stjórn undir forsæti Framsóknarflokksins. 

Nýjar gjaldeyristekjur af álverinu í Reyðarfirði og Kárahnjúkavirkjun hjálpuðu okkur að standa hrunið af okkur. Ofan á það bættist 60 milljarða fjárfestingarverkefni í Straumsvík, það stærsta frá hruni. Á hinn bóginn er  rétt að minnast þess, að vinstri stjórn Jóhönnu Sigurðardóttur, - sem settist að völdum með tilstyrk Framsóknarflokksins, -  kæfði þau áform, sem uppi voru um stóriðju á Bakka og í Helguvík, með þeim afleiðingum að þessi byggðarlög urðu fyrir þungum búsifjum, verulegt atvinnuleysi varð í landinu og landflótti. Þess vegna er það mikið ánægjuefni, að framkvæmdir séu að hefjast á Þeistareykjum. Þetta er gamall draumur. Það hefur vantað festu í atvinnulífið á Húsavík og í Þingeyjarsýslum. Þegar horft er til Austfjarða sjáum við að gott og sterkt fyrirtæki getur skipt sköpum fyrir byggðarlag sem stendur höllum fæti.

Í daglegu lífi verður ál víða fyrir okkur, svo sem í farsímum, tölvum, dósum og flugvélum. Ál er notað í æ meiri í mæli í bílaframleiðslu til að draga úr eldsneytisnotkun og útblæstri. Og eftir að ál hefur verið framleitt er hægt að endurvinna það endalaust. Það er haft í flymtingum, að Breznev gamli hafi kallað forystumenn Alþýðubandalagsins til Moskvu og sagt þeim að vera á móti álverum, - tákngervingi hins fjölþjóðlega auðvalds. Kannski var þetta kveikjan að þessari limru karlsins á Laugaveginum:

Ég fann slitur af gömlum sálmi,

saltstólpa og strá af hálmi,

þennan marxíska jöfnuð

fyrir sérstrúarsöfnuð

gegn sérstakri tegund af málmi.