Iðnaðarmaðurinn gegnir lykilhlutverki

Svo virðist sem tæknimenntun og jafnvel enn frekar iðnmenntun hafi setið eftir gagnvart háskólanámi á síðustu 3-4 áratugum. Rannveig Rist, forstjóri Rio Tinto á Íslandi, flutti erindi á nýafstöðnu Iðnþingi þar sem hún lagði einmitt áherslu á mikilvægi iðn- og tæknimenntunar hér á landi. Að hennar mati hefur það sitt að segja að hefðin er ekki mjög sterk og ungt fólk skortir fyrirmyndir á þessu sviði. Hún er í viðtali í Morgunblaðinu af þessu tilefni. 

Kjarni vandans sem við sem samfélag erum að glíma við er að of fáir velja að mennta sig í iðn- og tæknigreinum. Það veldur skorti á starfsfólki og nýliðun í ákveðnum greinum verður of lítil,“ útskýrir Rannveig. „Við erum þegar að glíma við skort á iðn- og tæknimenntuðu starfsfólki og að óbreyttu mun þetta ástand versna.“ Vandinn að mati Rannveigar er ekki gæði námsins heldur eru djúpstæðar ástæður hér að baki.

„Hefðin fyrir iðnnámi er ekki mjög sterk og ungt fólk skortir fyrirmyndir. Þau þurfa að sjá betur fyrir sér hvernig skemmtileg og spennandi framtíð getur falist í iðn- og verknámi. Önnur ástæða kann að liggja í þeirri staðreynd að okkur gengur illa að vekja áhuga ungra krakka á tækni- og iðngreinum. Þau fá einfaldlega ekki tækifæri til að þróa með sér áhuga og hæfileika á þessu sviði. Það er lykilatriði að ungir krakkar fái tækifæri til að spreyta sig í margvíslegu verk- og tækninámi og fái að finna á eigin skinni hversu skemmtilegt og gefandi það er að vinna með höndunum. Það er of seint að gera það þegar menntaskólaárin nálgast þegar þau hafa eytt stórum hluta grunnskólaáranna í bóknám.“

Erum að glíma við ákveðna fortíðardrauga
Það er kunnara en frá þurfi að segja að flestallar þjóðir í kringum okkur eiga sér handverksstéttir sem eru að minnsta kosti jafnhátt skrifaðar og háskólafólk, ef ekki hærra skrifaðar ef eitthvað er. Nægir í því að nefna leirkerasmiði í Stoke-On-Trent, úrsmiði í Genf, ostagerðar- og ilmvatnsgerðarfólk í Frakklandi, kristalblásara í Tékklandi og svo mætti endalaust telja. Í fljótu bragði virðist sem iðnmennta- og handverksfólki hafi ekki tekist að ná slíkri stöðu hérlendis.
Er um slaka ímyndarvinnu þessara greina að ræða, eða liggur eitthvað annað að
baki?
„Þessi lönd sem þú nefnir búa við afar ríka hefð í iðnaði og þessum löggiltu iðngreinum,“ segir Rannveig. „Hefðin er ekki fyrir hendi með sama hætti hér á landi.
Langt fram á síðustu öld voru Íslendingar fyrst og fremst bændur og sjómenn og iðnaður sem atvinnugrein hafði ekki skotið rótum. Að mörgu leyti var bygging álversins í Straumsvík eitt af stóru skrefum iðnbyltingar á Íslandi en okkur skortir hefðina. Kannski erum við líka að glíma við ákveðna fortíðardrauga. Á síðustu öld var það fremur leið til frama í atvinnulífi og að njóta góðra kjara að ljúka stúdents- og háskólaprófi.
Svona er þetta ekkert endilega í dag. Mikið af skemmtilegum og vel launuðum störfum er í boði sem krefjast iðn- og tæknimenntunar. Mikið af hæfasta starfsfólkinu okkar hefur síðan blandað saman iðnmenntun við háskólanám á ýmsum sviðum en það er ákaflega mikils virði. Sjálf er ég bæði með iðnmenntun og háskólamenntun. Sú blanda menntunar hefur oft skipt sköpum þegar margvíslegar ákvarðanir hafi verið teknar í Straumsvík.“

Rík þörf á menntuðum iðnaðarmönnum
Þegar talið berst að því hvaða greinar iðn- og tæknimenntunar liggi helst á að fá inn segir Rannveig þörfina hafa verið lengi fyrir hendi á flestum sviðum sem snerta rekstur álversins.
„Hjá ISAL eru um 90 iðnaðarmenn að störfum. Til viðbótar eru um 30% stjórnenda og sérfræðinga líka með iðnmenntun. Stærsti hópurinn er vélvirkjar og rafvirkjar en einnig eru hjá okkur bifvélavirkjar, rafeindavirkjar, málarar og múrarar svo eitthvað sé nefnt,“ bendir hún á. „Á öllum þessum sviðum er viðvarandi þörf. En svo hefur verið lengi og það er ein ástæða þess að við stofnuðum Stóriðjuskólann árið 1998. Þar gáfum við ófaglærðu starfsfólki tækifæri til að mennta sig í hefðbundnum greinum eins og ensku og stærðfræði en líka var farið ofan í saumana á sérhæfðum námsgreinum fyrir áliðnaðinn, s.s. rafgreiningu. Yfir 240 starfsmenn hafa farið í gegnum grunnámið og við sjáum árangur af þessu á nánast alla rekstrarmælikvarða
álversins. En starfsfólkið nýtur þess líka, störfin verða áhugaverðari, skemmtilegri og gefa tækifæri til að axla meiri ábyrgð. En eftir sem áður er rík þörf á menntuðum iðnaðarmönnum.“

Hugmyndin um tæknisetur
Að sögn Rannveigar þurfa ýmsir aðilar að koma að því verkefni að efla stöðu iðn- og
tæknimenntunar hér á landi. Slíkt sé langtímaverkefni en til alls fyrst sé að vekja raunverulegan áhuga hjá unga fólkinu.
„Þetta er langtímaverkefni sem margir þurfa að koma að. Fyrirtækin í landinu, stjórnvöld, skólarnir, námsráðgjafar og svo auðvitað foreldrar sem hafa mikil áhrif á námsval barna sinna,“ segir Rannveig. „Ein farsælasta leiðin til að ná árangri á þessu sviði er að fjölga þeim tækifærum sem börn og unglingar hafa til að vinna margvíslega tæknivinnu og gefa ímyndaraflinu lausan taum.

Ég hef velt upp þeirri hugmynd að til að ná þessu fram verði komið upp tæknisetrum fyrir börn. Við skulum líta til þess í hverju við Íslendingar erum góð, við erum góð í knattspyrnu og tónlist. Við höfum byggt fótboltahús og tónlistarskóla í höfuðborginni og um allt land og börn eiga kost á að stunda hvorttveggja í góðri aðstöðu með vel menntuðum kennurum og þjálfurum tveggja á viðráðanlegu verði. Þessu sama mætti ná fram með tæknisetrum þar sem grunnatriði í vélvirkjun, rafvirkjun, forritun og fleiri greinum yrðu kennd. Síðan mætti halda Tæknileika, líkt og tónleika og fótboltaleiki, þar sem börn kynntu afrakstur vinnu sinnar. Þessi leið hefur skilað okkur framúrskarandi árangri í tónlist og knattspyrnu og ég tel fulla ástæðu til að ætla að það sama geti gerst í verk- og tæknigreinum. Með þessu móti mætti stuðla að breyttum viðhorfum barna og foreldra þeirra, við næðum tilþeirra á unga aldri sem hafa áhuga og hæfileika.“
Það er auðheyrt að Rannveigu er viðfangsefnið hjartans mál, og hún tekur undir það. „Samkeppnishæfni atvinnulífs á Íslandi byggist meðal annars á því að eiga hæft og vel menntað starfsfólk. Fyrirtækin okkar verða ekkert betri en besta fólkið okkar. Þar gegnir iðnaðarmaðurinn lykilhlutverki.“